Na Mwandishi Wetu, Lajiji
Serikali ya Uganda imewasilisha rasmi bungeni muswada wa marekebisho ya sheria ya jeshi wa mwaka 2025, unaolenga kuirejeshea mahakama ya kijeshi mamlaka ya kusikiliza kesi dhidi ya raia wa kawaida, hatua ambayo imeibua mjadala mpana kuhusu haki za binadamu na tafsiri ya katiba.
Muswada huo ulisomwa kwa mara ya kwanza leo Jumatano, Mei 13, 2025, na Waziri wa Ulinzi, Jacob Oboth Oboth, ukijumuisha jumla ya kurasa 144 na mapendekezo kadhaa yanayobadilisha sheria ya sasa ya Jeshi la Ulinzi la Wananchi wa Uganda (UPDF) iliyopitishwa mwaka 2005.
Mamlaka ya mahakama ya kijeshi juu ya raia
Moja ya vipengele vikuu vya muswada huo ni kuruhusu mahakama ya kijeshi kusikiliza kesi dhidi ya raia watakaokutwa na makosa yanayohusiana na matumizi au umiliki haramu wa silaha za kijeshi, sare au vifaa vya kijeshi, kinyume cha sheria.
Hii ni baada ya Mahakama ya Juu ya Uganda kutoa uamuzi mnamo Januari 31, 2025, unaopiga marufuku mahakama za kijeshi kushughulikia kesi za raia, na kuagiza kuwa mashauri yote ya raia yaliyokuwa yamesikilizwa na mahakama hizo yahamishiwe mahakama za kiraia.
Uamuzi huo ulitolewa na jopo la majaji saba chini ya Jaji Mkuu Alfonse Owiny-Dollo, ambao walibaini kuwa kusikilizwa kwa raia katika mahakama ya kijeshi ni kinyume cha katiba ya nchi na haki za msingi za mtu kupata usikilizwaji wa haki katika mahakama huru na isiyoegemea upande wowote.
Dkt Besigye na athari za hukumu ya Januari
Uamuzi huo ulitolewa wakati mwanasiasa mkongwe wa upinzani, Dk. Kizza Besigye, alipokuwa akikabiliwa na mashtaka ya uhaini katika mahakama ya kijeshi, ambapo baadaye kesi yake ilihamishiwa mahakama ya kiraia kufuatia hukumu hiyo.
Mabadiliko mengine yaliyopendekezwa
Mbali na kuruhusu raia kufikishwa kwenye mahakama ya kijeshi endapo watapatikana na makosa ya kijeshi, muswada huo pia unapendekeza kuwa mtu yeyote atakayekutwa amevaa au kuendesha biashara ya sare za kijeshi bila ruhusa rasmi, aweze kushtakiwa katika mahakama hiyo maalumu.
Aidha, muswada unapendekeza vigezo vipya kwa nafasi ya Mwenyekiti wa Mahakama ya Kijeshi, akitakiwa kuwa na kiwango cha chini cha shahada ya sheria, cheo kisichopungua Kapteni, na awe na uzoefu wa angalau miaka mitatu katika jeshi.
Wakosoaji wa muswada
Hata hivyo, muswada huo umeibua ukosoaji mkubwa kutoka kwa baadhi ya raia na watetezi wa haki za binadamu, wakisema kuwa ni jaribio la Serikali kurudisha nyuma mafanikio yaliyopatikana katika kujenga mfumo wa sheria huru na wa haki.
Kwa mujibu wa wanaharakati hao, hatua ya serikali kurudisha mamlaka hayo kwa mahakama ya kijeshi ni kinyume na utawala wa sheria na inalenga kuzima uhuru wa kiraia, hasa kwa wale wanaoikosoa serikali au wanaharakati wa kisiasa.
Hatua inayofuata
Baada ya kusomwa bungeni kwa mara ya kwanza, muswada huo sasa umekabidhiwa kwa Kamati ya Bunge ya Ulinzi na Mambo ya Ndani, ambayo itafanya uchambuzi wa kina na kuwasilisha ripoti yake kabla ya kusomwa kwa mara ya pili na kujadiliwa kwa kina na wabunge.
Muswada huu unaangaliwa kwa karibu na mashirika ya kiraia, wanasheria, na jumuiya ya kimataifa, ambao wengi wao wanahoji kama unaheshimu misingi ya katiba ya Uganda na viwango vya kimataifa vya haki za binadamu.
